Acenteye kanun koyucu haklar verdiği gibi mükellefiyetler de yüklemektedir.

Beyanda Bulunma, Beyanları Kabul, Davacı ve Davalı Olabilme Yükümlülüğü

Acente, faaliyet alanı içinde aracılıkta bulunduğu veya yaptığı sözleşmelerle ilgili her türlü ihbar, protesto ve bunun gibi hakkı koruyan beyanları müvekkil adına ve hesabına yapmaya ve kabule yetkilidir. İster aracı acente olsun ister sözleşme yapma yetkisine sahip acente olsun bu ihbar ve protestoları müvekkil adına ve hesabına yapar veya kabul eder. Her iki acente türü için de bir yükümlülüktür.

Acente, aracılıkta bulunduğu veya bizzat yaptığı sözleşmelerden doğacak uyuşmazlıklardan dolayı müvekkil adına dava açabileceği gibi kendisine karşı da aynı sıfatla dava açılabilir. Bu yetki o derece kesindir ki kanun koyucu yabancı tacirler adına acentelik yapanlar hakkında sözleşmelerde yer alan acentenin dava açabilme ve davalı olabilme yetkisini ortadan kaldıran şartların geçersiz olacağını açıkça hükme bağlamıştır. TTK105/2

Düzenlemenin aksiyle kabulünden TR Cumhuriyeti vatandaşı olan tacirler adına acentelik yapanlar hakkında sözleşmelere ise acentelerin dava açabilme ve davalı olarak gösterilme yetkilerini kaldıran hükümlere yer verilebilmesinin aslında imkân dahilinde olduğu sonucuna ulaşılabilecektir. Öte yandan bu davalar müvekkile izafeten acenteye açılan davalardır veya acentenin müvekkile izafeten üçüncü kişilere açtığı davalardır. Burada bilinmekte ki bizim hukuk sistemimizde bir kimse kendi davasını ya kendisi takip eder veya bir üçüncü kişiye verecekse bu üçüncü kişinin avukat olması gerekmektedir. Fakat acente bunun istisnasıdır. Kendi acentelik ilişkisi ile ilgili olan hususlar bakımından acente müvekkil adına ve hesabına dava açabilir veya müvekkiline izafeten kendisine dava açılabilir.

Müvekkiline izafeten acenteye açılan davalarda geçmişte çok ağır kararlar verilmiştir. Değişik içtihatlar vardır ve ben bunları çokça eleştirmiştim. Nasıl ki dava kaybedildiğinde cezası avukata kesilmiyorsa, acenteye de aynı şekilde kesilmemelidir.

Özel ve Yazılı Yetki Gerektiren Haller

II – Özel ve yazılı yetki gerektiren hâller MADDE 106-

(1) Müvekkilinin özel ve yazılı izni veya vekâleti olmadan acente, bizzat teslim etmediği malların bedelini kabule ve bedelini bizzat ödemediği malları teslim almaya yetkili olmadığı gibi bu işlemlerden doğan alacağı yenileyemez veya miktarını indiremez.

Yani acentenin işin içinde olup olmamasına göre bir ayrıma gidilmiştir. İşin içinde ise izin veya talimat alınmasına gerek yok, fakat işin içinde değilse izin ve talimat alması gerekmektedir.

Sözleşme Yapma Yetkisi

Aracı acente ise sadece aracılık yapar. Sözleşme yapma yetkisine sahip acente ise müvekkil adına ve hesabına sözleşme akdeder. Demek ki acentenin aracılık faaliyetinin yanında ayrıca sözleşme yapabilmesi için özel ve yazılı bir yetkinin kendisine verilmesine gerekmektedir. Aksi halde acente sadece tacir adına sözleşmelere aracılık yapabilme yetkisine sahip olur. Acentenin kendisine özel olarak verilen yetkinin yer aldığı belgenin de ilgili ticaret siciline tescil ve TT gazetesinde ilanı gerekir demektedir.

Özetle: Sözleşme yapma yetkisine sahip acente eşittir temsilci acenteye. Bu hususta yazılı yetki verilmesi gerekmektedir. Bu yazılı yetkinin de ticaret siciline tescili gerekir ki üçüncü şahıslar bu acentenin temsilci olduğunu bilsinler. Yani müvekkili adına ve hesabına sözleşme yapma yetkisine sahip olduğunu bilsinler. Oysa aracı acente için böyle bir koşul yoktur. Aracı acentenin adı üstünde sözleşme yapma yetkisini haiz değildir.

III – Sözleşme yapma yetkisi MADDE 107-

(1) Özel ve yazılı bir yetki almadan acente, müvekkili adına sözleşme yapmaya yetkili değildir.

(2) Acentelere müvekkilleri adına sözleşme yapma yetkisi veren belgelerin, acente tarafından tescil ve ilan ettirilmesi zorunludur.

Acentenin Yetkisiz Olması, Yetkisiz Acente

Acente hiç yetkisi olmamasına rağmen müvekkili adına ve hesabına işlem yapıyor olabilir veya yetki sınırlarını aşıyor olabilir. Burada acentenin yetkisi olmaksızın veya sınırlarını aşarak müvekkili adına veya hesabına sözleşme akdederse müvekkil, sözleşmenin yapıldığını haber alır almaz üçüncü kişiye sözleşmeye icazet verdiğini bildirmez ise yapılan bu sözleşme müvekkili bağlamaz. Üçüncü kişilerin aleyhine bir düzenlemedir. Yetkisiz temsil neticesinde yapılan sözleşmeden dolayı bizzat acente sorumlu olur.

IV – Yetkisizlik MADDE 108-

(1) Acente, yetkisi olmaksızın veya yetki sınırlarını aşarak, müvekkili adına bir sözleşme yaparsa müvekkili bunu haber alır almaz icazet verebilir; vermediği takdirde acente sözleşmeden kendisi sorumlu olur.